PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP AI, BÁN DẪN: CẦN NGHIÊM TÚC XÂY DỰNG, GIÁM SÁT, ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA CÁC ĐỀ ÁN.

 VN đã bắt đầu sản xuất bán dẫn từ 1979. Nhà máy Z181 của bộ quốc phòng đã thực hiện rất nhiều đơn đặt hàng sản xuất linh kiện, phụ kiện bán dẫn cho khối Đông Âu giai đoạn 1979-1989. Sau khi Đông Âu sụp đổ, nhà máy này đổi tên thành công ty điện tử Sao Mai và chuyển sang sản xuất hàng gia dụng để phục vụ thị trường nội địa.

 

Từ khi Đổi mới đến nay, VN đã có nhiều chiến lược quốc gia rất hoàng tránh: chiến lược phát triển công nghệ thông tin cuối 1980s, chiến lược phát triển thương mại điện tử 1995, chính phủ điện tử đầu 2000s, chiến lược quốc gia khởi nghiệp 2017, và gần đây là các chiến lược phát triển công nghệ cao, kinh tế số.

Năm 2021, chính phủ đã ban hành “Chiến lược phát triển trí tuệ nhân tạo đến 2030”. Ngày 21/9 vừa qua, chính phủ lại ban hành “Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn đến năm 2030 tầm nhìn 2050”. Sau khi đã có chiến lược thì phải xây dựng các Đề án Tổng thể để thực thi các chiến lược đó. Tiếp đó là các đề án con để thực thi các mục tiêu của Đề án Tổng thể. Các đề án phát triển ngành thường có hai phần: (i) Phần công nghệ do các chuyên gia công nghệ thực hiện; (ii) Phần đánh giá tổng quan (vốn đầu tư, nhu cầu thị trường, mức độ cạnh tranh, môi trường pháp lý, cơ sở hạ tầng, nguồn cung năng lượng, lao động, trình độ công nghệ…), dự báo và đề xuất chính sách do các chuyên gia kinh tế thực hiện.

 

Mấy năm nay, truyền thông rất ồn ào về phát triển công nghiệp AI, bán dẫn. Thế nhưng hầu như chỉ có các chuyên gia công nghệ hoặc các nhà báo giới thiệu các kinh nghiệm của nước ngoài. Xưa nay ở nước ta, các chiến lược, đề án tổng thể, đề án con vẫn thường đề ra các chỉ tiêu rất cảm tính, ít dựa trên cơ sở khoa học. Những thảo luận về chiến lược, xây dựng Đề án Tổng thể và các đề án con rất thiếu vắng. Việc giám sát, đánh giá hiệu quả thực thi các đề án cũng khá sơ sài. Thế nên đã có rất nhiều chiến dịch rất rầm rộ một vài năm rồi dần dần tàn lụi. Không ai biết nguyên nhân vì đâu kết quả không được như mong đợi. Đã chi tiêu bao nhiêu tiền thuế của dân như thế nào, không ai biết.

 

Do đó, rất cần những nghiên cứu, thảo luận để xây dựng bức tranh tổng thể và các công việc cần làm.

Lấy ví dụ, theo “Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn”, giai đoạn 2024-2030 cần phải xây dựng “01 nhà máy chế tạo chip bán dẫn quy mô nhỏ và 10 nhà máy đóng gói, kiểm thử sản phẩm bán dẫn”. Rất cần những nghiên cứu, thảo luận về mặt kinh tế và chính sách xem mục tiêu này có khả thi hay không. (Các nhà máy đó đặt ở đâu? Nhà nước, tư nhân, FDI đầu tư? Những khó khăn pháp lý, điều kiện kinh doanh? Nguồn nhân lực có đủ đáp ứng cả về số lượng và chất lượng? v.v…).

 

Hoặc một tiêu chí khác trong chiến lược: “Quy mô nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam đạt trên 50.000 kỹ sư, cử nhân có cơ cấu, số lượng phù hợp, đáp ứng nhu cầu phát triển”. Cần nghiên cứu, giám sát con số này đáp ứng được bao nhiêu % nhu cầu thực tế? Dự báo tỷ lệ chảy máu chất xám là bao nhiêu?

Trong bài báo dưới đây, giáo sư Tú của Đại học Quốc gia cho biết, trước đây chỉ khoảng 10-15% sinh viên tốt nghiệp ngành điện tử viễn thông chọn nghề thiết kế vi mạch bởi vì đây là ngành khó và thu nhập chưa đủ hấp dẫn. Hiện nay, nhu cầu trên thế giới rất lớn, mức lương cạnh tranh sẽ cao hơn, thì tỷ lệ này có lẽ cũng chỉ tăng lên 35-50%. Đấy là chưa kể chảy máu chất xám. Mấy thập kỷ nay, nền kinh tế VN chủ yếu dựa trên công nghệ thấp (sản xuất nông nghiệp, chế biến thuỷ sản, du lịch, gia công đồ gỗ, gia công hàng điện tử, máy móc đơn giản). Đó là những ngành thâm dụng lao động phổ thông. Chủ yếu chỉ cần những người tốt nghiệp cấp II, III. Đấy là lực lượng lao động dễ kiếm và không lo chảy máu chất xám. Tuy nhiên, các ngành như Bán dẫn là công nghệ cao thì nguy cơ chảy máu chất xám cũng rất lớn. Trên toàn thế giới hiện nay rất khát nhân lực trình độ kỹ sư, cử nhân trở lên. Họ sẵn sàng trả lương cao gấp 3-5 lần để lôi kéo kỹ sư, chuyên gia khá, giỏi của ta sang nước họ làm việc.

 

MỘT SỐ ĐỀ XUẤT

1. Chính phủ phải thành lập nhóm nghiên cứu, xây dựng đề án tổng thể và các đề án con. Cần phải có những nghiên cứu, thảo luận nghiêm túc. Nhóm nghiên cứu phải tổ chức hội thảo thường xuyên và có các báo cáo giám sát theo quý, báo cáo đánh giá thường niên. Cần lựa chọn các nhà nghiên cứu giỏi cả định tính, định lượng, có nhiều kinh nghiệm thực hiện các đề án quốc tế tham gia các đề án này. Trước nay có nhiều lời phàn nàn là những người tham gia xây dựng các chiến lược, đề án quan trọng chỉ có nhiều kinh nghiệm nhưng nhiều khi không thật sự giỏi. Tôi nghĩ rằng việc xây dựng, giám sát, đánh giá các đề án này không phải là tối mật cho nên chính phủ nên mạnh dạn lựa chọn các nhà nghiên cứu giỏi từ các viện, trường. Miễn là họ có có tính cách kín đáo, cam kết giữ những bí mật công việc.

 

2. Mới đây có nhóm đề xuất nhà nước đầu tư 7 tỷ USD để sản xuất thử và làm chủ một số công nghệ bán dẫn. Đây là đề án rất lớn và cần nghiên cứu tiền khả thi, theo dõi, giám sát, đánh giá thường xuyên.

 

3. Chính phủ cần khuyến khích đặt hàng các trường đại học hướng dẫn luận văn thạc sĩ, các đề tài cập bộ, cấp trường liên quan đến theo dõi, giám sát, đánh giá nội dung của các chiến lược và các đề án phát triển ngành. Các luận văn về chiến lược marketing, thu hút vốn và công nghệ, nhân tài cho ngành AI, bán dẫn (ngành kinh tế, chính sách, quản lý công, quản trị kinh doanh, luật).

 

4. Hiện nay các trường đã bắt đầu tăng cường đầu tư đào tạo nhân lực cho ngành AI, Bán dẫn. Các trường phải có báo cáo thường niên về việc đào tạo này. Hàng năm các trường cần điều tra ẩn danh các sinh viên đã tốt nghiệp các ngành liên quan để biết sau 2-5 năm, bao nhiêu sinh viên còn theo nghề, còn ở lại trong nước, những thuận lợi, khó khăn của họ.

 

PS: một số người sẽ thắc mắc tại sao ngành kinh tế lại giữ vai trò quan trọng trong việc xây dựng bức tranh tổng thể. Thực tế trên thế giới là ngành kinh tế ngày nay đào tạo hầu hết tiên sĩ chính sách công, quản lý công. Ví dụ vào trường Kennedy school of government của đại học Harvard là thấy giáo sư kinh tế hướng dẫn 85-90% luận án tiến sĩ chính sách công. Ở VN, hầu như tất cả các trường đại học đều có khoa quản trị kinh doanh/kinh tế. Không những thế còn có 3 trường riêng chuyên về kinh tế: đại học kinh tế quốc dân, đại học thương mại, đại học ngoại thương. Bởi vì ngành kinh tế phải tham gia cố vấn để phát triển tất cả các ngành khác.

 

https://tuetech.edu.vn/hon-hai-thap-ki-lam-chip-cua-nguoi-viet-dt1079.html